Protekao je ceo vek od prvog planskog naseljavanja Vojvodine srpskim dinarskim stanovništvom. Vremenska distanca, geografska udaljenost od matice, multietnička sredina, ekonomski napredak, društvene promene, raspad države i rat devedesetih godina 20. veka koji karakteriše veliki izbeglički talas novog dinarskog stanovništva, tranzicija i globalizacija značajno su uticali na kulturno nasleđe i identitet ovog dela srpskog stanovništva. To su teme o kojima govori izložba „Sto godina od dolaska prvih kolonista u Banat (1919–2019): Identitet sačuvan u slici i sećanju”.
Autorka je mr Rajka Grubić, muzejska savetnica – etnološkinja u Narodnom muzeju.
Postavka je otvorena nedavno u malom salonu Muzeja u sklopu obeležavanja praznika Grada. Izložbena celina će biti dostupna do 20. januara 2020. godine.
Više o istraživačkom radu koji ju je pratio govorila je sama autorka.
DVE KOLONIZACIJE NAKON DVA RATA
– Kolonizacija je veoma važna jer je promenila topografiju i priču o Banatu. Postojale su dve velike, planske kolonizacije, posle Prvog i Drugog svetskog rata. Sama izložba i istraživanje koje sam vodila na terenu bavilo se kulturnim nasleđem stanovništva koje je došlo u ovu multietničku i multikulturalnu sredinu. Pokušavala sam da dođem do zaključka šta je tokom tog istorijskog perioda i mnogobrojnih uzroka uticalo na kulturno nasleđe ovog dela stanovništva, a da sa druge strane utvrdim koliko je sama tradicionalna porodica, koja je njen nosilac, uspela da zadrži svoju kulturu i nasleđe – objasnila je Rajka Grubić.
U periodu kolonizacije stvorena su neka sasvim nova naselja koja su život počela od nule, dok su se druga stopila sa ovom sredinom. Pojedini su prihvatali, dok su se drugi trudili da očuvaju svoj identitet naročito kroz folklor.
– Stanovništvo koje je kolonizovano nakon Prvog svetskog rata, pored sopstvenog kulturnog nasleđa prenetog iz zavičaja, u velikoj meri poprimilo je i određene elemente kulturne tradicije autohtone sredine (poput čestitanja i praćenja Božića, praćenja kuma, okupljanja na roglju) što se može pripisati vremenskoj distanci i dužim suživotom sa ostalim narodima u multietničkoj sredini Banata. Autohtono stanovništvo je vremenom, na isti način poprimilo kulturološke elemente dinarskog stanovništva koje je doseljeno – rekla je naša sagovornica.
Prema njenim rečima, kod stanovništva koje je kolonizovano nakon Drugog svetskog rata, zahvaljujući kraćoj vremenskoj distanci, kao i boljoj komunikaciji sa maticom, kulturno nasleđe se i dalje živo negovalo. Osoben nacionalni i kulturni karakter, kao i sam osećaj pripadnosti, najčešće se ispoljava putem folklora, ali i jezika.
DEOBE I SEOBE – SUDBINA SRPSKOG NARODA
O istorijskim događajima koji su uticali na kolonizaciju Banata, seobama Srba koje započinju krajem srednjeg veka, prvim izbeglicama, naseljavanju severnih krajeva kojima su nekada gospodarili Lazarevići i Brankovići i dvema kolonizacijama govorio je Miodrag Cvetić, istoričar.
– Sudbina srpskog naroda su večite deobe i seobe. Prva kolonizacija započela je 1919. kada su donesene prethodne odredbe o agrarnoj reformi i kolonizaciji. To je bio fundamentalni dokument. Srpska Vlada je pre toga donela odluku, da se nagrade i unaprede obradivom zemljom, svi oni dobrovoljci koji su učestvovali u srpskoj vojsci tokom Prvog svetskog rata.
Najpre su nagrađeni dobrovoljci – borci sa Solunskog fronta. Nezadovoljni su bili borci iz Hercegovine i Bosne, učesnici u bosansko-hercegovačkom ustanku 1875, te su i oni uvršteni u talas kolonizacije – objasnio je Cvetić.
Kako je rekao, veliki deo Banaćana, starosedelaca, boraca na Dobrudži, takođe nije bio zadovoljan. Mnogi od njih istupili su 1916/17. iz dobrovoljačkog pokreta jer su čuli da je ceo Banat obećan Rumuniji, što bi se desilo da nije bilo Mihajla Pupina. Dobrovoljci sa Dobrudže su naknadno uvršteni u agrarne interesente.
– Najveće dobrovoljačko, kolonističko naselje je Banatsko Karađorđevo, a najveća kolonija uopšte, po broju stanovnika bilo je Aleksandrovo. U ovim selima naseljeni su ljudi gorštačkog porekla uglavnom iz dinarskih, prekodrinskih krajeva, ali i južne Srbije i delimično iz Makedonije. Banaćani dobrovoljci su u svojim selima dobili zemlju, a imali su već kuće i nisu želeli da se sele – kaže sagovornik.
SELO PONIKLO NA GOLOJ ZEMLjI
Milan Radaković, direktor Zrenjaninske gimnazije, profesor istorije, dao je kratak osvrt na nastanak sela Banatsko Karađorđevo – sela poniklom na goloj zemlji. Ilustrovao ga je primerom njegovog dede Mileta Radakovića koji je sa sobom doveo 40 porodica iz Like od kojih su mnogi bili Solunci, poreklom iz Sjedinjenih Američkih Država. Selo su podigli sa gole ledine od 1921. do 1925. kada je i dobilo naziv Banatsko Karađorđevo – ispričao je Radaković, čiji su dedovi poreklom iz Like bili u Americi, a na poziv Vlade odazvali se dobrovoljačkom pozivu.
