Utemeljenje Vojvodine i njene teritorijalne autonomije
Koje su bile karakteristike Revolucije 1848. u Habzburškoj monarhiji, šta traže Srbi tokom Revolucije 1848. na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima i koja je istorijska zaostavština srpskog pokreta tokom Revolucije 1848/9, pitanja su koja smo uputili dr Milivoju Bešlinu, istoričaru i naučnom saradniku Instituta za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu.
SLOBODA ŠTAMPE
– Od italijanskih državica još u januaru, preko februarske revolucije u Francuskoj, bilo je jasno da je Evropa već početkom 1848. duboko zagazila u revolucionarno vrenje. Pobunjenička atmosfera u Beču osetila se već 6. marta, da bi studentska omladina 12. marta objavila svoje zahteve. Odbijanje apsolutističkog režima da razgovara o demokratizaciji Monarhije izazvalo je 13. marta masovne demonstracije građanstva, studenata i radnika u Beču. Jedan od glavnih zahteva je bio ustav. Režim je upotrebio silu, stradalo je oko 50 protestanata. Revolucionarni Beč je ostao čvrst i Dvor obećava ustav i dozvoljava slobodu štampe, formira se liberalna vlada – priča naš sagovornik.
Dr Bešlin objašnjava da je eksplozija u Beču pokrenula revolucionarna kretanja širom Monarhije, a da u unutrašnjosti pokreti imaju trojni karakter – agrarna i socijalna pobuna protiv feudalizma, borba ojačale buržoazije za liberalne i demokratske reforme u cilju podele vlasti sa aristokratijom i nacionalno-oslobodilački pokreti diskriminisanih nacija u procesu konstituisanja. Kako kaže, osim austrijskih, naslednih, zemalja, revolucija nije zaobišla ni ugarske zemlje, italijanske posede Austrije, Češku, kao i južnoslovenske i rumunske delove Monarhije.
– Sredinom marta progovorila je i peštanska ulica zahtevima revolucionarne omladine: ukidanje cenzure, sloboda štampe, jačanje ugarskih institucija, verska i politička ravnopravnost, ukidanje feudalnih odnosa, opšte oporezovanje, povlačenje stranih vojnika sa teritorije Ugarske itd – dodaje on.
NEZAVISTAN NAROD
– Pobunjeni Srbi na Majskoj skupštini 13-15. maja 1848. traže Srpsku Vojvodinu sa teritorijama Srema, Banata sa Kikindskim distriktom, Bačke sa Šajkaškim distriktom, Baranje i Vojne granice. Bio je to konceptualno, prvi put, precizno zaokružen program teritorijalne autonomije srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji. Mlada nacija u usponu tražila je svoju jasno determinisanu teritorijalnu jedinicu i definisala njene granice i ime unutar Habzburške monarhije – pojašnjava dr Milivoj Bešlin.
– Oblikovan nacionalni i oslobodilački pokret proglasio je Srbe za nezavistan i politički slobodan narod, potčinjen Habzburškoj vladarskoj kući i Ugarskoj kruni. Sve ove odluke inspirisane revolucionarnim idejama nacionalnih i liberalnih pokreta u Evropi tokom 1848. bile su temeljene i na pravima i privilegijama koje je Srbima, kao etno-konfesionalnoj grupi, dodelio austrijski car Leopold I 1691. i 1695. što su oni smatrali pravnom i istorijskom osnovom svoje autonomije – kaže dr Bešlin.
AUTONOMNA VOJVODINA
Ovakvi srpski zahtevi, kaže dr Bešlin, dovodiće u pitanje teritorijalni integritet Monarhije, zbog čega će zahtevi Majske skupštine naići na žestoke političke otpore kod vođa Mađarske revolucije koji će ih ocenjivati nelegitimnim, buntovničkim i suprotnim mađarskim istorijskim pravima.
– Iako zahtevi Majske skupštine nisu ostvareni u to vreme, oni su ipak označavali istorijsko utemeljenje ideje Vojvodine i njene teritorijalne autonomije. Od Majske skupštine 1848. očuvala se svest o istorijskom imenu Vojvodine, potrebi njene samobitnosti i teritorijalne omeđenosti – napominje Bešlin.
